De geschiedenis van de toys – Deel 3: Prehistorie & Oudheid – Speelgoed uit Mesopotamië, Egypte en de Indusvallei

Waarom speelgoed?

Archeologen zien speelgoed als materiële sporen van kindertijd: objecten die passen in kleine handen, sporen van spel vertonen (slijtage, reparaties) of in huiscontexten opduiken. Bij rammelaars tonen röntgenfoto’s vaak de kleiballetjes binnenin; bij trekdieren zie je doorboorde lugs voor een touw; bij spelborden vind je pionnen en opbergladen. Dat alles wijst op dagelijks spel, niet enkel ritueel. Penn Museum

Mesopotamië: rammelaars, tolletjes & dieren op wielen

• Rammelaars: alledaagse klei-rammelaars uit Mesopotamië en de Levant, gebruikt om baby’s te kalmeren (en misschien ook boze geesten te weren). Recent werk op 4.500 jaar oude rammelaars uit Hama (Syrië) onderstreept het ouderlijke zorg-aspect. Penn MuseumNational Geographic

• Trekdier op wielen (Ur): een geglazuurd/gebakken klei-diertje met 4 wielen en touw-oog vooraan, opgegraven door Leonard Woolley in Ur. Pure herkenbaarheid: een peuter-pull toy avant la lettre. British MuseumPenn Museum

• Spintollen: kleien tolletjes zijn in Irak/“Sumer” ~3500 v.Chr. gedateerd, waarmee de tol tot de oudste speelgoedtypes behoort. The Strong National Museum of Play

Egypte: spelen is cultuur (senet!), mechanische dieren & ballen

• Bordspel “Senet”: iconisch Egyptisch spel met 30 velden, kistjes met lade en stukken; tal van museale exemplaren (Nieuwrijk). Spelregels zijn gereconstrueerd uit afbeeldingen en teksten. British Museum+1Wikipedia

• Mechanische hond (Nieuwrijk): een ivoren speelgoed-hondje met hendel die de bek opent/sluit; 14e eeuw v.Chr., Thebe. Een prachtig staaltje technisch speelgoed. The Metropolitan Museum of Art

• Pull-along toys, poppen en ballen: houten trekdiertjes, spintollen, ballen uit plantaardige vezels; zowel kinderen als volwassenen speelden bordspellen. British Museum

• Knikkers: museale overzichten melden knikkers in steen/noten bij Egyptenaren, Grieken en Romeinen. The Strong National Museum of Play

Indusvallei: terracotta dieren, karren & wielen

• Wielen & karren: talloze terracotta speelgoed-karren (Nausharo, Harappa) met gaten voor assen/yoken; vaak liggen de wielen los naast het frame teruggevonden. harappa.comindianculture.gov.in

• Wheeled ram/bird toy (Mohenjo-daro): handgevormd terracotta beestje op wielen; de houten as is modern aangevuld door curatoren. Datering 2600–1900 v.Chr.worldhistorycommons.org

• Dierfiguren: massa’s terracotta stieren en andere dieren — duidelijk speelgoed of leer-objecten. harappa.com

Wat leren we hieruit?

1. Continuïteit: rammelaar → pull-toy → spelbord: de vormen zijn 5000 jaar later nog herkenbaar.

2. Zorg & educatie: speelgoed ondersteunt sensorische ontwikkeling (rammelaars), motoriek (trek-/rol-speelgoed) en sociale regels/strategie (bordspellen). National Geographic

3. Techniek & miniatuur: speelgoed volgt “grote” technologie (wielen, assen) in miniatuur. harappa.com

Fans Geek Store-knipoog: die link tussen toen en nu is precies wat we vieren — van terracotta trekdieren tot collectible figures en moderne bordspellen in onze shop.

Relevante links (artikels & musea)

• British Museum, Mesopotamisch dier op wielen (Ur). British Museum

• Penn Museum, Clay rattles & kindertijd in Mesopotamië. Penn Museum

• The Met, Ivory Mechanical Dog (Nieuwrijk, Egypte). The Metropolitan Museum of Art

• British Museum, Senet (spelbord, stukken). British Museum+1

• Harappa.com, Toy carts (Nausharo), blog over Mohenjo-daro-karren. harappa.com+1

• Brooklyn Museum, Indus wheel. Brooklyn Museum

• World History Commons, Mohenjo-daro wheeled ram. worldhistorycommons.org

• The Strong Museum of Play, Marbles & Top. The Strong National Museum of Play+1

YouTube (verder kijken)

• Royal Game of Ur met Irving Finkel (British Museum). YouTube

• Hoe speel je Senet? korte uitleg. YouTube

• Harappan/Indus speelgoed-karren (uitleg & voorbeelden). YouTube